Πατήρ Ευσέβιος Βίττης (Father Eusebios Vittis)

Τί εἶναι ἡ νήψη;
Ἱερομονάχου Εὐσεβίου Βίττη

Πρέπει νά τονίσουμε εὐθύς ἐξ ἀρχῆς πώς δέν εἶναι εὔκολος ὁ ὁρισμός τῆς λεκτικά, ἀφοί εἶναι κυρίως ζωή. Καί ἡ ζωή, τό ξέρουμε, δέν ὁρίζεται μέ λόγο οὔτε στό σύνολό της οὔτε στά ἐπί μέρους της. Αὐτό φυσικά τό γνωρίζει ὁ Ὅσιος Ἠσύχιος, γι' αὐτό καί προσπαθεῖ νά μᾶς παρουσιάσει τή νήψη ἀπό διάφορες πλευρές της, ὥστε κάπως νά τή κατανοήσουμε. Ὅμως, ἄς τό ξέρουμε, δέν πρόκειται ποτέ νά κατανοήσουμε σωστά καί σέ ἔκταση καί σέ βάθος, «τό γέ ἐφ' ἠμίν», ὅσο δηλαδή μποροῦμε, ἄν ἡ νήψη, ὅπως βέβαια καί κάθε ἄλλο πνευματικό θέμα, δέν ἀποτελέσει ἀντικείμενο ζωτικοῦ καί πρακτικοῦ πνευματικοῦ ἐνδιαφέροντός μας, δηλαδή, ἄν δέν ἐπιδιώξουμε νά τή γευτοῦμε καί ἐμπειρικά, στήν πράξη μέ ἄλλα λόγια. Αὐτό εἶναι κανόνας ἀπαράβατος γιά ὅλα τά θέματα τῆς πνευματικότητος ἐν Χριστῷ.

Νά, λοιπόν, τί μᾶς λέει ὁ ὅσιος Ἠσύχιος γιά τή νήψη: «Ἡ Νήψη εἶναι μέθοδος πνευματική». Αὐτή εἶναι ἤ γενικότατη θεώρησή της. Καθορίζοντας περισσότερο συγκεκριμένα τό περιεχόμενο τῆς λέει: «Ἡ νήψη εἶναι κυρίως ἡ καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, πού ἐξαιτίας τοῦ μεγαλείου της καί τῆς πνευματικῆς ὀμορφιᾶς της ἤ, γιά νά μιλήσω κυριολεκτικά, λόγω τῆς ἀμέλειάς μας σήμερα εἶναι σπάνια».

Φαντασθεῖτε, τί θά ἔλεγε σήμερα γιά μᾶς ὁ Ὅσιος! Καί συνεχίζει: «Ἡ νήψη εἶναι δρόμος γιά τήν ἀπόκτηση κάθε ἀρετῆς καί ἐντολῆς τοῦ Θεοῦ. Ἡ νήψη λέγεται καί καρδιακή ἡσυχία».

Καθορίζοντας τό νόημα τῆς καρδιακῆς ἡσυχίας ὁ Ὅσιος συνεχίζει:

«Ἡ καρδιακή ἡσυχία λέγεται καί προσοχή. Καί ἀρνητικά μέν σημαίνει διαρκῆ καί ἀδιάκοπη ἠρεμία καί ἔλλειψη ἐνοχλήσεως τῆς καρδίας ἀπό λογισμούς κάθε εἴδους. Θετικά δέ εἶναι μόνιμη κατάσταση τῆς ψυχῆς, πού τή χαρακτηρίζει ἡ ἕνωση μέ τόν Ἰησοῦ. Στή κατάσταση αὐτή ἡ ψυχή πάντα καί χωρίς καμιά διακοπῆ μόνον Αὐτόν ἀναπνέει, Αὐτόν ἐπικαλεῖται, Αὐτόν περιπτύσσεται πνευματικά συνεχῶς μέ μυστική στά βάθη τῆς καρδιᾶς ἐπίκληση τοῦ Ὀνόματός του, γιατί Αὐτός γνωρίζει τίς καρδιές ὡς τά κατάβαθά τους».

Ἀλλά καί αὐτά τά στοιχεῖα εἶναι λίγα. Γι' αὐτό καί συνεχίζει ὁ Ὅσιος: «Νήψη εἶναι ἐπίσης μόνιμη καί σταθερή κατάσταση τοῦ λογισμοῦ καί στάση του στή πύλη τῆς καρδίας, ἕνα εἶδος δηλαδή φρουρᾶς σ' αὐτήν, γιά νά γίνεται ἔλεγχος τῶν λογισμῶν ἐκείνων, πού ἔρχονται μέ σκοπό νά κλέψουν ὅ,τι πολύτιμο μέσα της καί γιά νά ἐξακριβώνει μέ ποιό τρόπο χαράζουν οἱ πνευματικοί ἐχθροί παραστάσεις στή φαντασία μας».

Τό ἴδιο διατυπώνει μέ μία λιτή φράση: «Νήψη εἶναι ἡ τέλεια φύλαξη τοῦ νοῦ».

Ἡ πρόσκληση σέ νήψη δέν εἶναι αὐθαίρετη, ὅπως ἀναφέραμε ἤδη. Ἀποτελεῖ ρητή ἁγιογραφική ἐντολή. Ὁ Ὅσιός μας τή στηρίζει σέ εἰδική ἐντολή τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης: «Πρόσεχε σεαυτῶ, μήποτε γένηται ρῆμα κρυπτόν ἐν τή καρδία σου ἀνόμημα» (Δεύτ. ἴε' 9).

«Ἐπειδή ἡ λέξη ρῆμα σημαίνει ἐδῶ ἐπίμονη παράσταση στό νοῦ κάποιου κακοῦ πράγματος, τό ὅποιο ἀποστρέφεται καί δέν θέλει μέ κανένα τρόπο ὁ Θεός καί τό ὁποῖο προσβάλλει τή καρδιά ὑπό μορφή κακῶν λογισμῶν καί τήν ὁδηγεῖ σέ μολυσμένο πνευματικά διάλογο, ἡ ἐντολή σημαίνει: Πρόσεχε μέσα σου, μήπως κάποια ἐπίμονη παράσταση μέσα σου κακοῦ πράγματος μεταβληθεῖ σέ ἁμαρτία».

Ἡ νήψη σύμφωνα μέ αὐτά ἔχει δυό γενικά χαρακτηριστικά στοιχεῖα, ἕνα στατικό καί ἕνα κινητικό - δυναμικό σέ μία ἀέναη ἐναλλαγή τους.

Ἐπί μέρους χαρακτηριστικά της νήψεως, πού ἐξαίρουν τή σημασία καί σπουδαιότητά της
Ἡ νήψη κατά τόν Ὅσιό μας εἶναι ἄμεμπτος (ἀψεγάδιαστη), καθαρά, περιεκτική (τέτοια πού περιλαμβάνει μέσα της καί ἄλλες ἀρετές), ὑψοποιός (ἱκανή νά ἀνεβάζει στά ὕψη αὐτόν πού τήν ἀσκεῖ), ἀγαθή, τερπνή (εὐχάριστη),νοητή ἡδύτης (πνευματική εὐχαρίστηση),καρδιακή γλυκεία ἡσυχία (γλυκεία ἡσυχία τῆς καρδιᾶς),ὡραία καί πάγκαλος ἀρετή (πανέμορφη ἀρετή) θαυμαστή ἐργασία (ἀξιοθαύμαστη πνευματική ἐργασία),ἀγλαοφανής (λαμπρή), φωτοτόκος (φωτογεννήτρα),ἀστραπητόκος(ἀστραπογεννήτρα),φωτοβόλος(τέτοια, πού σκορπάει γύρω της φῶς),πυρφόρος (ὅλη φωτιά καί θέρμη πνευματική),ἀφάνταστος(ἐλεύθερη ἀπό παραστάσεις καί εἰκόνες τῆς φαντασίας κακές), μακαρία της ψυχῆς κατάστασις, καί ὅλα αὐτά τά χαρακτηριστικά, γιά νά μιλήσουμε σύμφωνα μέ τή πραγματικότητα γι' αὐτήν, τήν κάνουν νά ξεπερνᾶ ἀναρίθμητες ἀρετές, πού ἔχουν σωματικό χαρακτήρα, ἀλλά καί πολλές ἄλλες πειραματικότερου χαρακτήρα ἀρετές.

Ἡ ἀναγκαιότητα τῆς νήψεως
Πολλές φορές, καί μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση κάθε φορᾶ, τονίζει ὁ ἅγιος Πατήρ, τήν ἀναγκαιότητα τῆς νήψεως γιά μία σωστή καί ἀληθινή πνευματικότητα. Τονίζει γι' αὐτό, ὅτι

α. Ἡ νήψη εἶναι τόσο ἀναγκαία γιά τήν πνευματική μας ζωή, ὅσο ἀναγκαία εἶναι γιά τή σωματική μας ζωή ἡ τροφή καί τό νερό. «Ὅπως εἶναι ἀδύνατο νά ζεῖ κανένας στό κόσμο αὐτό χωρίς νά φάει καί νά πιεῖ, ἔτσι εἶναι ἀδύνατο νά ζήσει κανένας πνευματικά χωρίς τή φύλαξη τοῦ νοῦ καί τή καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, μέ ἄλλα λόγια χωρίς τή νήψη. Χωρίς αὐτή τήν ἀρετή δέν μπορεῖ νά πραγματοποιήσει ἡ ψυχή ὅ,τι πνευματικό καί ἀρεστό στό Θεό ἤ νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τήν ἁμαρτία, πού γίνεται μέ τή σκέψη στό νοῦ, ἔστω κι ἄν ἀσκεῖ κανένας βία πάνω στόν ἑαυτό του, γιά νά μήν ἁμαρτήσει, ἀπό φόβο νά μήν πάει στή κόλαση».

β. Ἡ νήψη ἀποτελεῖ ἐσωτερική ἀφετηρία γιά τήν ὁλοτελῆ καί πλήρη ἐφαρμογή τοῦ θείου θελήματος.

«Ἐβουλήθην τό θέλημά σου καί τόν νόμον σου ποιῆσαι ἐν μέσω τῆς κοιλίας μου», λέει ὁ προφητάναξ Δαβίδ. (Ψάλμ. 39, 2). Καί ἐπεξηγεῖ ὁ ἅγιος:

« Ἐάν ὁ ἄνθρωπος δέν τηρήσει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί τόν Νόμο τοῦ μέσα στήν καρδιά του, οὔτε πρακτικά μπορεῖ νά τόν ἐφαρμόσει» καί• «Δέν βγαίνει τό ὑποζύγιο ἀπό τόν κύκλο τοῦ δεμένο στή μυλόπετρα γιά ἄλεσμα. Τό ἴδιο καί ὁ νοῦς. Δέν προχωρεῖ σέ ἀρετή, πού τελειοποιεῖ, ἄν δέν διόρθωσει τό ἐσωτερικό του. Καί αὐτό, γιατί ἔχει πάντα τυφλά τά ἐσωτερικά του μάτια. Γι' αὐτό καί δέν μπορεῖ νά βλέπει τήν ἀρετή καί τόν Ἰησοῦ, πού ἀστράφτει ἀπό φῶς».

Ἀπόκτηση νήψεως
Ἡ νήψη, ὅπως καί κάθε ἄλλη ἀρετή, δέν εἶναι οὔτε πρέπει νά ἀποτελεῖ ἀντικείμενο θεωρητικῆς ἀπασχολήσεώς μας. Εἶναι, παρά τό ἀπροσδιόριστο πνευματικό της βάθος, πρακτική ἀρετή μέ κατεύθυνση καί πρός τά μέσα καί πρός τά ἔξω. Εἶναι ἀνάγκη γι' αὐτό νά ἰδοῦμε πώς θά μποροῦσε νά γίνει καί δικό μας χαρακτηριστικό. Βέβαια δέν πρέπει νά ἀγνοήσουμε τήν ἰδιοτυπία τῆς μοναχικῆς ζωῆς, πού προσφέρεται γιά ἕνα τέτοιον ἀγώνα. Ὅμως ἡ νήψη, ὅπως καί κάθε ἄλλο ἀντίστοιχο πνευματικό ἐπίτευγμα, δέν ἀποτελεῖ καί δέν πρέπει νά ἀποτελεῖ κατόρθωμα μόνο τῶν μοναχῶν, γιατί ἕνα εἶναι τό θέλημα τοῦ Θεοῦ γιά ὅλους μας καί μία ἡ πνευματική καρποφορία, πού ζητιέται ἀπό ὅλους μας. Ἄς ἰδοῦμε ποιούς τρόπους, ἄμεσους καί ἔμμεσους, γιά τήν ἀπόκτηση τῆς νήψεως μᾶς συνιστᾶ ὁ ὅσιος Ἠσύχιος.

α. «Πρέπει νά γίνεται συχνός ἔλεγχος καί παρακολούθηση τῆς φαντασίας. Καί αὐτό σημαίνει παρακολούθηση τῆς προσβολῆς, δηλαδή τῆς ἐμφανίσεως μίας εἰκόνας στή φαντασία, γιατί ὁ σατανᾶς δέν μπορεῖ νά δημιουργήσει λογισμούς χωρίς τή χρησιμοποίηση τῆς φαντασίας. Μέ τό τρόπο αὐτό δείχνει στό νοῦ τέτοιες εἰκόνες γιά νά ἐξαπατήσει τό νοῦ. Μέ τόν πυκνό ὅμως ἔλεγχο βλέπει ὁ πνευματικός ἀγωνιστής μέ διεισδυτικό καί ἔντονο βλέμμα, ὥστε νά κατανοεῖ τήν ποιότητα αὐτῶν, πού μπαίνουν στό νοῦ του. Προσπάθησε νά ἀσκεῖς συνεχῶς τήν ἀρετή τῆς προσοχῆς ὅσο γίνεται πιό πολύ. Αὐτή ἡ προσπάθεια εἶναι αὐτό, πού λέμε φύλαξη τοῦ νοῦ, δηλαδή τήρηση καί τελειοποίηση τοῦ νοῦ, καί ἑπομένως καί τῆς γλυκείας ἡσυχίας καί ἠρεμίας τῆς καρδιᾶς».

β. «Σιωπή τῶν σωματικῶν καί πνευματικῶν χειλέων. Καί αὐτό σημαίνει νά ἔχει κανένας συνεχῶς πολύ σιωπηλή τήν καρδιά, ἤρεμη καί ἐλεύθερη ἀπό κάθε λογισμό».

γ. «Νά ἔχει ἐσωτερικά ἀδιάλειπτη μνήμη θανάτου». Ἡ μνήμη τοῦ θανάτου βοηθάει ὄχι μόνο στή συναίσθηση τῆς εὐτέλειας καί παροδικότητάς μας, ἄλλα καί στόν ἀγώνα κατά τοῦ ἐχθροῦ, γιατί ἐνισχύει τό ταπεινό φρόνημα. «Καλός καί χρήσιμος παιδαγωγός καί τοῦ σώματος καί τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ συνεχής καί διαρκῆς στό νοῦ μνήμη τοῦ θανάτου, Μέ τή μνήμη τοῦ θανάτου πετυχαίνει κανένας νά βάζει στήν ἄκρη τίς φροντίδες καί ὅλες τίς ματαιότητες, ὅποτε γεννιέται μέσα μας ἡ φύλαξη τοῦ νοῦ. Ἡ μνήμη τοῦ θανάτου περιλαμβάνει μέσα τῆς πολλές ἀρετές, εἶναι βρύση συνεχοῦς ἑτοιμότητας τοῦ πνεύματος στόν ἀγώνα μαζί μέ διάκριση καί νήψη».

δ. «Στό νοῦ μᾶς πραγματοποιεῖται μία θεϊκή κατάσταση ἀπό τή συνεχῆ μνήμη καί ἐπίκληση τοῦ Κυρίου μᾶς Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἄς ἔχουμε λοιπόν τό ἔργο αὐτό τῆς ἐπικλήσεως κράζοντας μέ πυρωμένη καί ὁλοθερμή τήν καρδιά, ὥστε νά «μεταλαβαίνουμε» κυριολεκτικά τό ἅγιο ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ».

Ὅλα αὐτά πρέπει νά χαρακτηρίζουν μεταξύ τῶν ἄλλων καί τά ἑξῆς γνωρίσματα:

1. Ἡ προθυμία, ἡ θερμή προθυμία, ἡ πρόθυμος ὅδευσις.

2. Ἡ ἐπιστημοσύνη.

3. Ἡ φρόνηση.

4. Ἡ πάση δυνάμει προσπάθεια.

5. Ἡ πολλή ἔνταση.

6. Ἡ ἀποφασιστικότητα. « Μόλις καταλάβεις πώς μπῆκαν στή σκέψη σου κακοί λογισμοί, χωρίς νά χάσεις καιρό, ἀμέσως νά προβάλεις τίς ἀντιρρήσεις σου καί τήν ἀντίθεσή σου σ' αὐτούς, νά τσακίσεις τό κεφάλι τοῦ φιδιοῦ».

7. Τό ἀνύστακτο. «Δέν εἶναι δυνατόν, ἀδελφοί, νά τό ρίχνει στόν ὕπνο, ὅποιος θέλει νά μένει γιά πάντα ἀπλήγωτος».

8. Ἡ ταπείνωση. «Ἄς φροντίζουμε νά βλέπουμε τίς ἁμαρτίες μας καί τήν προηγούμενη ζωή μας, ὥστε νά νιώθουμε συντριβή καθώς θά θυμόμαστε τίς ἁμαρτίες μας. Καί ταπεινωνόμενοι μέ τό τρόπο αὐτό θά ἔχουμε τή βοήθεια τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ σέ πόλεμο, πού εἶναι ἀόρατος.

9. Ἡ συνέχεια. Ἡ νήψη πρέπει νά εἶναι «χρονίζουσα», διαρκῆς καί ἀκατάπαυστη, χωρίς διακοπές. «Πρέπει νά μένουμε διαρκῶς μέ ὁπλισμένο τό νοῦ, γιατί ὁ ἐχθρός μας στέκει πάντα ἕτοιμος γιά πόλεμο μέ τήν παράταξή του. Ἡ συνέχεια δέ στή προσοχή καί νήψη καταλήγει σέ μόνιμη συνήθεια. Ἔτσι ἀποκτιέται μία φυσική πυκνότητα νήψεως, γιατί ἡ νήψη εἶναι ἀποκρυστάλλωση τοῦ λογισμοῦ καί στάση τοῦ φρουρητικῆ στή πύλη τῆς καρδιᾶς».

10. Ἡ μέ ἐπιμέλεια ἐπιδίωξη τῆς νήψεως μέ τή καλλιέργεια στή ψυχή τοῦ θεϊκοῦ ἔρωτα. «Τότε δέν θά βαδίζουμε πρόθυμα γιά κάτι ἄλλο μέ τήν καρδιακή ἡσυχία, παρά ἀπό τή γλυκεία εὐχαρίστηση καί τέρψη τῆς ψυχῆς καί ἀπό τήν ἀπέραντη ἀγάπη της καί γιά τόν ἐγκάρδιο θεῖο ἔρωτά της πρός τό πρόσωπό Του».

Δύο δρόμοι πρός τήν ἀληθινή θεολογία
Ἱερομονάχου Εὐσεβίου Βίττη
Ἔκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη